İranlı strateqistin və Tibb və Dərman Avadanlıqları İstehsalçıları, Təchizatçıları, Paylayıcıları və İxracatçıları Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri Dr. Əlirza Çizəri regionda və dünyada strateji dəyişikliklərə həsr olunmuş ixtisaslaşmış toplantıda xəbərdarlıq etdi ki, İrana qarşı hər hansı hərbi müdaxilə və ya aqressiv təzyiq ölkənin siyasi strukturunu zəiflətmək əvəzinə, İranın iki tarixi qüvvəsi — İran millətçiliyi və siyasi şiəliyin — daha da inteqrasiyasına səbəb ola bilər; bu kombinasiyanın isə güclü birliyə, mobilizasiya qabiliyyətinə və potensial partlayıcı təsirə malik olduğunu bildirdi.
O, tarixə istinad edərək vurğuladı ki, xüsusilə xarici təhdidlər şəraitində İran cəmiyyəti parçalanmaq yerinə daxili həmrəylik və ümumi kimliyin yenidən təyin olunmasına doğru irəliləyir. Çizəri hesab edir ki, bəzi qərarvericilər sadəlövhlük göstərərək, xarici təzyiqin daxili parçalanmaları dərinləşdirəcəyini düşünürlər, halbuki İran cəmiyyətinin strukturunda bu təzyiqlər milli və dini gücün sinerjisinə yol açır.
Çizəri qeyd etdi ki, sərt yanaşmaların və hərbi və ya təhlükəsizlik təzyiqlərinin davamı “şiə millətçiliyi”nin yenidən formalaşmasına səbəb ola bilər; bu da siyasi sistemin legitimliyini xalqın gözündə gücləndirərək, ideoloji olmayan sosial təbəqələri belə ölkənin müdafiəsi cəbhəsinə cəlb edir.
Tarixçi və yazıçı olaraq, Çizəri belə reaksiyaların yalnız dini inanclardan qaynaq almadığını, İran xalqının tarixən dəfələrlə xarici təhdidlər qarşısında milli və dini kimlik bayrağı altında birləşdiyini bildirdi.
Çizəri müasir tarixi təcrübələrə əsaslanaraq vurğuladı ki, İrana qarşı hər hansı hərbi əməliyyat yalnız bahalı və səmərəsiz olmayacaq, həm də cəmiyyətin müxtəlif səviyyələrində geniş yayılmış müqavimətə səbəb olacaq və bu, regional sabitlik və beynəlxalq nizam üçün genişmiqyaslı nəticələr doğura bilər.
O, Məhəmməd Əfqanının İrana hücumunu və İranın uzun illər boyu keçirdiyi düşmənçiliyi xatırladaraq bildirdi ki, bir əsrdən sonra bir belə sağ qalan Əfqan öz vətəninə qayıtmayıb. Həmçinin Nadir şah Əfşarın hakimiyyətinin nəticələri və dərslərinin İran və iranlılar üçün mühüm olduğunu qeyd etdi. O, ABŞ-ı Vyetnam və Əfqanıstan müharibələri kimi bataqlıqlara girməmək barədə də xəbərdar etdi.
Çizəri, İran, Rusiya və Çin kimi Asiya gücləri arasında yeni formalaşan alyanslara diqqət çəkərək, Qərbin, xüsusilə ABŞ və Avropanın İsrail rejiminin təhriki ilə təzyiqlərinin bu şərq mərkəzlərini daha da yaxınlaşdıracağını bildirdi. Onun fikrincə, bu hərəkət dünyaya təhdid deyil, Qərbin qarşıdurma siyasətlərinin təbii nəticəsidir; bu siyasətlər nə qədər çox təcrid və sıxışdırma məqsədi güdürsə, hədəf ölkələr arasında birlik və həmrəylik də bir o qədər artır.
Toplantının sonunda Dr. Əlirza Çizəri bildirdi ki, onun baxışı yerli biliyə, diplomatik təcrübəyə və strateji analizə əsaslanır.
Maraqlıdır ki, ixtisaslaşmış media fəallarının sözlərinə görə, oxşar xəbərdarlıqları illər öncə ABŞ-ın məşhur strateqi və prezident Karterin milli təhlükəsizlik müşaviri Zbigniew Brzezinski etmişdi. Çizərinin sözlərinə görə, bu gün müşahidə etdiyimiz vəziyyət Brzezinskinin proqnozlarının reallaşmasıdır; əgər bu xəbərdarlıqlar ciddi qəbul olunsaydı, bəlkə də regionun indiki mənzərəsi tamamilə fərqli olardı.
Bu dövrdə İran yeni bir Brzezinski görəcəkmi?
Əlirza Çizəri