Mayın 17-si (İran təqvimində 27 Ordibehişt) rəsmi təqvimdə “Rabitə və İctimaiyyətlə Əlaqələr Günü” kimi adlandırılıb. 2005-ci ildən bəri bu gün bizə xatırladır ki, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr sadəcə bir inzibati bölmə deyil, təşkilatların, qurumların, hətta cəmiyyətin taleyini dəyişə biləcək strateji bir peşədir. Amma əsas sual budur: İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr bu gün hansı vəziyyətdədir və onun üçün necə bir gələcək təsəvvür etmək olar?
Bu yazıda media və ictimaiyyətlə əlaqələr sahəsindəki təcrübələrim, müşahidələrim və fəaliyyətlərimə əsaslanaraq mövcud reallığın və qarşıdakı perspektivin aydın mənzərəsini təqdim etməyə çalışıram; nə şişirdilmiş, nə də ümidsiz, əksinə, real məlumat və meyillərə söykənən obyektiv təhlil.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin mövcud vəziyyəti: kimlikdən funksiyaya qədər
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrdən danışanda ilk diqqət çəkən məsələ bu peşənin mahiyyəti və funksiyasının qeyri-müəyyənliyidir. Hələ də bir çox təşkilatlarda ictimaiyyətlə əlaqələr yalnız xəbər yaymaq, broşür çap etmək və ya sosial şəbəkələrdə məzmun paylaşmaqla məhdudlaşır. Bu səthi yanaşma ictimaiyyətlə əlaqələri strateji mövqeyindən – yəni maraqlı tərəflərlə və ictimaiyyətlə münasibətlərin idarə olunmasından – uzaqlaşdırıb, elmi gözləntilərlə real fəaliyyət arasında ciddi uçurum yaradıb.
Mənim fikrimcə, əgər İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr öz həqiqi missiyasına qayıtmaq istəyirsə, üç əsas sualı yenidən nəzərdən keçirməlidir:
-
İctimaiyyətlə əlaqələr nədir? (mahiyyət)
-
İctimaiyyətlə əlaqələr niyə var? (varlıq fəlsəfəsi)
-
İctimaiyyətlə əlaqələr necə aparılır? (alətlər və üsullar)
Bu üç suala aydın cavab olmadan İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr hər zaman reaksiyaya əsaslanan fəaliyyət göstərəcək və kommunikasiya idarəçiliyində fəal rol oynaya bilməyəcək.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin tarixi
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin təxminən doqquz onillik tarixi var. İlk ictimaiyyətlə əlaqələr bölmələri 1950-ci illərdə dövlət qurumlarında yaradılıb. Amma bu qədimliyə baxmayaraq, hələ də bu peşənin mövqeyinə dair vahid və standart bir tərif verə bilməmişik. Tarixi təcrübəmiz eniş-yoxuşlarla doludur; keçmişdə birtərəfli təbliğat dövrlərindən son on ildə peşəkarlaşma cəhdlərinə qədər. Bu tarix göstərir ki, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr yaş baxımından yetkinləşib, amma peşəkar və struktur baxımından hələ yetkinlikdən uzaqdır.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin əsas çağırışları
1. Təhsil və praktikadakı uçurum
Universitetlərdə ictimaiyyətlə əlaqələr müxtəlif mərhələlərdə tədris olunur, amma məzunların çoxu praktiki bacarıqlardan xəbərsizdir. Onların çoxu real təşkilat mühiti, ictimai rəy, media və böhran idarəçiliyini tanımır. Bu uçurum İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin geridə qalmasının əsas səbəblərindən biridir.
2. Dövlət yönümlülük və təbliğatçılıq
Reallıq budur ki, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr böyük ölçüdə dövlət baxışından təsirlənib. Bir çox dövlət qurumlarında ictimaiyyətlə əlaqələr daha çox “təbliğat aləti”nə çevrilib, nəinki “xalqla təşkilat arasında körpü”yə. Müasir ictimaiyyətlə əlaqələrin əsası olan insan yönümlülük kənara atılıb, onun yerini birtərəfli və təbliğatçı yanaşma tutub.
3. Pərakəndəlik və peşəkar həmrəyliyin olmaması
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin başqa böyük problemi vahid və inteqrasiyalı strukturun olmamasıdır. Hər bir təşkilat və ya şirkət öz bildiyi kimi davranır, ictimaiyyətlə əlaqələrin mövqeyi və missiyasını müəyyən edən standart yoxdur. Bu pərakəndəlik milli səviyyədə dəqiq qiymətləndirmə aparmağı mümkünsüz edib. Bundan əlavə, bu sahədə yaranan çoxsaylı assosiasiyalar ki, əksəriyyəti kommunikasiya missiyasından uzaqdır və yalnız veteranların toplantıları və ya şübhəli maliyyə dövriyyələri ilə məşğuldur, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr üçün ən böyük daxili təhdiddir.
4. Böhran idarəçiliyində zəiflik
Böhran idarəçiliyi İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin zəif tərəflərini açıq şəkildə göstərir. Sosial, səhiyyə və ya iqtisadi böhranlarda ictimaiyyətlə əlaqələr daha çox inkarçı və ya təbliğatçı rolunu oynayıb, nəinki ictimai rəyi idarə edən. Halbuki böhran anında ictimaiyyətlə əlaqələrin əsas vəzifəsi şəffaf məlumatlandırma, psixoloji sakitlik yaratma və ictimai etimadı artırmaqdır. İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr gecikmiş və qısamüddətli reaksiyalardan uzaqlaşmalı, böhranların qabaqcadan proqnozlaşdırılmasına və kommunikasiya ssenarilərinin hazırlanmasına yönəlməlidir.
5. Təsirli məzmun istehsalında zəiflik
Müasir kommunikasiya vasitələri və sosial şəbəkələr İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrə böyük imkanlar yaratsa da, təsirli və cəlbedici məzmun istehsalında zəiflik açıq şəkildə görünür. Çox vaxt məzmun istehsalı təkrarlanan və səthi olur, yaradıcılıqdan, araşdırmadan və ya süni intellekt kimi texnologiyaların istifadəsindən xəbər yoxdur.
6. İxtisaslı kadr və peşəkar təlim çatışmazlığı
Bu gün İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr iki tip kadrla üzləşib: bir tərəfdə, siyasi təyinatlarla və kifayət qədər ixtisası olmadan gətirilmiş rəhbərlər; digər tərəfdə isə akademik bilikləri olan, amma bacarıqlarını göstərməyə fürsət tapmayan gənc məzunlar. Bu uçurum insan kapitalının düzgün inkişafına mane olur. Yeganə həll yolu peşəkar reytinq sistemi yaratmaq və davamlı təlimlər keçirməkdir ki, ixtisaslı kadrlar inkişaf etsin və qərar qəbuletmə meydanına çıxa bilsin.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr və İctimai rəy
Heç bir ictimaiyyətlə əlaqə boşluqda mənalandırıla bilməz. İctimai rəy İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin əsas təməlidir. Amma reallıq budur ki, biz çox vaxt ictimai rəy ilə dialoq qurmaq əvəzinə onu görməməzliyə vurmağa və ya idarə etməyə çalışmışıq. Bu yanaşma nəticə vermir, üstəlik etimadı da məhv edir. İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr qəbul etməlidir ki, ictimai rəy milli sərvətdir; ona nə qədər çox hörmət etsək, ölkənin sosial kapitalı bir o qədər güclənəcək.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr və Sosial Media
Sosial medianın yaranması hər şeyi dəyişdi. Keçmişdə ictimaiyyətlə əlaqələr mesajı yuxarıdan aşağıya və birtərəfli şəkildə ötürə bilirdi. Amma bu model artıq işləmir. Sosial şəbəkələrdə auditoriya yalnız mesaj alıcısı deyil, həm də məzmun istehsalçısıdır. Əgər İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr uğurlu olmaq istəyirsə, auditoriya ilə necə əməkdaşlıq etməyi öyrənməlidir, sadəcə təşkilatın mesajını çatdırmaqla kifayətlənməməlidir.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr və Təşkilati Şəffaflıq
Xalqın təşkilatlardan və qurumlardan əsas tələblərindən biri şəffaflıqdır. Təəssüf ki, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr bir çox hallarda aydınlaşdırıcı olmaq əvəzinə gizlədici və ya senzuraçı rolunu oynayıb. Bu baxış səhvdir, çünki bu gün heç nə əbədi gizli qala bilməz. İctimaiyyətlə əlaqələr şəffaflığın bayraqdarı olmalı, düzgün və dəqiq məlumatı vaxtında cəmiyyətə çatdırmalıdır.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr və Sosial Məsuliyyət
Müasir dünyada ictimaiyyətlə əlaqələr yalnız təşkilati kommunikasiya ilə məhdudlaşmır. Onun mühüm missiyalarından biri sosial məsuliyyət sahəsində rol oynamaqdır. İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr mesaj ötürməkdən kənara çıxmalı, təşkilatın etik və sosial qolu kimi fəaliyyət göstərməlidir; yəni cəmiyyətin qayğılarına cavab verməli, ətraf mühiti qorumaq, həssas qrupları dəstəkləmək və təşkilatın insani obrazını yaratmalıdır.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin Perspektivi
Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, mən İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin gələcəyini qaranlıq görmürəm. Əksinə, əminəm ki, bir neçə əsaslı islahat həyata keçirilsə, bu peşə böyük sıçrayış edə bilər.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin inkişafına kömək edə biləcək amillər bunlardır:
-
Vətəndaş cəmiyyətinin böyüməsi və ictimai şüurun artması
-
İdarəetmədə cavabdehlik və şəffaflıq zərurəti
-
Qlobal ticarətdə rəqabət və İranın daha yaxşı imicini təqdim etmək ehtiyacı
-
Süni intellekt, blokçeyn və metavers kimi yeni texnologiyaların daxil olması
-
Özəl sektorun güclənməsi və dövlət monopoliyasının azalması
Bu amillər göstərir ki, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr gec-tez istiqamətini dəyişməyə məcbur olacaq və ənənəvi birtərəfli modeldə qala bilməyəcək.
Rəqəmsal İctimaiyyətlə Əlaqələr və Yeni Texnologiyalar
Yeni texnologiyaların meydana çıxması İranda İctimaiyyətlə Əlaqələri yenidən düşünməyə vadar edib. Bu gün süni intellekt məlumatların təhlilində və hədəfli məzmun istehsalında kömək edə bilər; blokçeyn etimad yaratmağı və şəffaflığı təmin edə bilər; metavers isə tədbirlərin və təlimlərin mərkəzsizləşdirilmiş keçirilməsi üçün platforma ola bilər. Əgər İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr bu vasitələrdən düzgün istifadə etsə, ənənəvi bölmədən rəqəmsal mərkəzli bir quruma yüksələ bilər.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr və Məlumat İdarəçiliyi
Dünya miqyasında yeni tendensiyalardan biri “məlumat idarəçiliyi”dir; yəni qərarların dəqiq və elmi məlumat təhlilinə əsasən qəbul edilməsi. İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr bu sahədə hələ çox geridədir. Çoxluq hələ də məlumat təhlili əvəzinə səthi hesabatlara və şəxsi əlaqələrə güvənir. Əgər İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin parlaq gələcəyini görmək istəyiriksə, onu məlumat yönümlülüyünə gətirməliyik; yəni analitik panellərdən, böyük məlumatlardan və süni intellektdən istifadə etməklə auditoriyanı daha dərindən tanımaq.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin Gələcəyində Özəl Sektorun Rolu
Dövlət sahəsindən fərqli olaraq, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin gələcəyi üçün əsas ümid özəl sektordadır. Özəl şirkətlər, xüsusilə startaplar yaşamaq üçün müştəriləri, cəmiyyəti və maraqlı tərəfləri ilə daha şəffaf və dürüst davranmağa məcburdurlar. Bu məcburiyyət daha peşəkar ictimaiyyətlə əlaqələrə gətirib çıxara bilər. Amma ən böyük risk odur ki, özəl sektor da yenidən reklamın tələsinə düşsün və ictimaiyyətlə əlaqələri yalnız marketinq vasitəsi kimi görsün. İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin işıqlı gələcəyi özəl sektorun xalq yönümlülüyü və cavabdehliyi ciddi qəbul etməsindən asılıdır.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr və İranın Beynəlxalq İmici
İctimaiyyətlə əlaqələr yalnız ölkə daxilində məhdud deyil. Müasir dünyada hər bir təşkilat və dövlət beynəlxalq ictimaiyyətlə əlaqələrə ehtiyac duyur. İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr İranın dünyada düzgün və pozitiv imicini təqdim etməkdə mühüm rol oynaya bilər. Bu sahə indiyədək ciddi qəbul edilməyib, amma beynəlxalq şəraiti nəzərə alaraq, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin gələcəyi qlobal arenaya çıxmadan natamam qalacaq.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr və Gənclərin Karyera Perspektivi
Daha az toxunulan mühüm məsələlərdən biri ictimaiyyətlə əlaqələrə daxil olan gənclərin gələcək karyera perspektividir. Universitetlər çoxlu məzun verir, amma sabit iş imkanlarının və peşəkar strukturların olmaması məyusluq yaradır. Yeni nəsil İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr işçilərinin motivasiyasını qorumaq üçün peşəkar sistem, bacarıq yönümlü təlimlər və aydın karyera yolları hazırlanmalıdır.
Həll Yolları: İttifaqdan Strukturadək
Mənim fikrimcə, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün ən mühüm addım peşə həmrəyliyi yaratmaq və peşəkar strukturu gücləndirməkdir. Burada həmkarlar ittifaqlarının rolu vacibdir.
İctimaiyyətlə Əlaqələr Həmkarlar İttifaqı aşağıdakı missiyaları həyata keçirməklə böyük dəyişiklik yarada bilər:
-
İctimaiyyətlə əlaqə sahəsində çalışanların peşə hüquqlarını qorumaq
-
Xüsusi bacarıqların artırılması və tətbiqi təlimlərin təşkili
-
Media və məzmun informasiya bankının yaradılması
-
İctimaiyyətlə əlaqə işçiləri üçün peşə hüquqları Xartiyasının hazırlanması
-
“İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr Sistemi Təşkilatı”nın yaradılmasının təqibi
-
Peşəkar xidmətlər üçün rəqəmsal platformaların istifadəyə verilməsi
-
Festival, təlim kursları və milli və beynəlxalq konfransların keçirilməsi
-
Süni intellekt, blokçeyn, NFT və metavers kimi müasir texnologiyalardan istifadə
Əgər bu tədbirlər ciddi şəkildə izlənilsə, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr pərakəndəlikdən və struktur zəifliyindən çıxaraq ölkənin inkişafında strateji və təsirli bir mövqeyə yüksələ bilər.
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin Gələcəyə Baxışı
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin gələcəyi üç əsas dəyişikliklə sıx bağlıdır:
-
İctimai etimadı bərpa etmək üçün insan yönümlülüyə və sosial iştirakçılığa yönəlmək.
-
İctimai rəyi təhlil etmək və kommunikasiya idarəsini daha dəqiq aparmaq üçün rəqəmsal və məlumat yönümlü olmaq.
-
Beynəlxalq standartlara uyğunlaşmaq və qlobal kriteriyalara inteqrasiya olmaq.
Bu üç dəyişiklik vaxtında və ağıllı şəkildə idarə olunarsa, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr regionda bir modelə çevrilə bilər.
Nəticə
İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr bu gün elə bir nöqtədə dayanıb ki, həm fürsət ola bilər, həm də təhdid. Əgər keçmiş yol ilə davam edərsə, təbliğatçı və birtərəfli üslubda qalacaq və qlobal standartlardan daha da uzaqlaşacaq. Amma əgər islahat aparılsa, özəl sektordan, yeni texnologiyalardan və peşə həmrəyliyindən faydalansa, işıqlı bir gələcək onu gözləyəcək.
Bu sahədə illərlə fəaliyyət göstərmiş biri kimi inanıram ki, təbliğat yönümlü ictimaiyyətlə əlaqələrdən insan yönümlü və elm əsaslı ictimaiyyətlə əlaqələrə keçid yeganə yoldur. İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr sadə icra bölməsindən strateji və təsirli bir quruma çevrilməlidir. Bu yol çətindir, amma mümkündür; şərti isə cəsarətli qərarlar və ciddi fəaliyyət göstərməkdir.
Əgər İranda İctimaiyyətlə Əlaqələr bu günkü dünyada yaşamaq istəyirsə, inzibati və təbliğat qabığından çıxmalı, təşkilatların və qurumların kommunikasiya düşüncə mərkəzinə çevrilməlidir. Bu istiqamət çətin olsa da mümkündür. Şərti – qərarvermədə cəsarət, müasir texnologiyalardan ağıllı istifadə və real peşə həmrəyliyidir. Mən inanıram ki, İranda İctimaiyyətlə Əlaqələrin gələcəyi keçmişin təkrarı ilə deyil, yenilik, insan yönümlülük və peşəkarlıqla formalaşacaq.
Milad Zarei
İctimaiyyətlə Əlaqələr Həmkarlar İttifaqı İdarə Heyətinin sədri – Tehran / İran