استخوان های سالم، بنیادی برای زندگی فعال

دکتر فاطمه حاجی ولی زاده، رییس اداره بیماری‌های عضلانی-اسکلتی دفتر مدیریت بیماری‌ های غیرواگیر وزارت بهداشت، در گفت و گو با کارشناس وبدا، با تاکید بر اهمیت رسیدگی به سلامت استخوان ها، با اشاره به برگزاری پویش ملی سلامت استخوان در کشور، بیان کرد: هدف این پویش ارتقای سواد سلامت مردم در زمینه پیشگیری از پوکی استخوان و عوامل خطر مرتبط با آن و مراجعه به موقع به مراکز درمانی و اتخاذ روش زندگی سلامت محور با تمرکز بر سلامتی استخوان ها و عضلات است.
وی افزود: علاوه بر برگزاری سالانه پویش پوکی استخوان، تدوین برنامه کنترل پوکی استخوان و پیشگیری از شکستگی های ناشی از آن با هدف شناسایی به هنگام این بیماری در بانوان 50 سال به بالا و درمان به موقع، انجام شده و در 5 دانشگاه کشور اجرا می شود. تا با درمان به موقع و استاندارد و پیگیری و مراقبت بیماران در جهت ارتقا سلامتی مردم گام برداریم.
دکتر حاجی ولی زاده با بیان اینکه پوکی استخوان نوعی بیماری است که در آن استخوان‌ها، پوک، ضعیف و شکننده می ‌شوند و ماده معدنی و داربست استخوانی سالم خود را از دست می دهند، استخوان های سالم را بنیادی برای زندگی فعال عنوان کرد و افزود: در صورت ابتلا به پوکی استخوان، احتمال شکستگی‌های خودبه خودی استخوان، بالا می ‌رود. از آنجایی که از دست دادن استخوان ها به طور خاموش و بی سر وصدا اتفاق می‌افتد، پوکی استخوان اغلب تا زمان رخ دادن شکستگی، علامتی ندارد.
وی ادامه داد: کاهش تدریجی قد ناشی از خمیدگی پشت می‌تواند ناشی از شکستگی‌های بدون علامت ستون فقرات باشد. پوکی استخوان به تنهایی موجب مرگ و میر بیماران نیست، اما بروز عوارض آن مانند انواع شکستگی به خصوص شکستگی لگن، در صورت عدم مراقبت کافی می‌تواند منجر به عوارض و حتی مرگ و میر این بیماران شود.
دکتر حاجی ولی زاده تصریح کرد: به دنبال اولین شکستگی با حداقل ضربه، ریسک شکستگی‌ های بعدی به خصوص طی 5 تا10 سال آینده در این بیماران به شدت افزایش می ‌یابد. لذا با پیشگیری از اولین شکستگی، ریسک شکستگی‌های بعدی و عوارض و هزینه‌ های ناشی از آن را در بیماران مسن مبتلا به پوکی استخوان کاهش می ‌دهیم.
شایع ‌ترین شکستگی ها در ستون فقرات
رییس اداره بیماری‌های عضلانی-اسکلتی دفتر مدیریت بیماری‌ های غیرواگیر وزارت بهداشت، شایع ‌ترین شکستگی های ناشی از پوکی استخوان را مربوط به ستون فقرات عنوان کرد و گفت: شکستگی‌های دیگر بیشتر در نواحی لگن، مچ دست و انتهای ساعد رخ می ‌دهد.
یائسگی؛ از عوامل خطر پوکی استخوان در زنان
وی با اشاره به اینکه توده استخوانی در سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی به حداکثر میزان خود رسیده و سپس به تدریج کاهش می‌یابد، خاطرنشان کرد: پوکی استخوان در زنان به دلیل کم بودن توده استخوانی و پدیده یائسگی شایع ‌تر است؛ به طور تقریبی از هر سه زن یک نفر و از هر 5 مرد یک نفر به دلیل پوکی استخوان مبتلا به شکستگی می ‌شوند، به طوریکه زنان در هر سنی ۴ تا ۵ برابر مردان دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌ شوند. با این وجود در مردان، وزن پایین، از دست دادن مقادیر زیاد وزن بدن و مصرف سیگار، عوامل اصلی مستعد کننده برای ابتلا به پوکی استخوان هستند.
دکتر حاجی ولی زاده گفت: حدود 30 تا60 درصد موارد پوکی استخوان در مردان، ناشی از عوامل ثانویه مانند کم کاری هورمون های جنسی، دیابت، کم کاری و پرکاری تیرویید و بدخیمی است.

وی، عوامل خطر این بیماری را افزایش سن، جنس مونث، یائسگی و کاهش هورمون‌های جنسی، سابقه فامیلی، نژاد آسیایی و سفید پوست بودن، لاغری مفرط و استخوان بندی ظریف، بیماری‌های مزمن، مصرف طولانی مدت برخی داروها، بی تحرکی و فعالیت فیزیکی کم، کمبود کلسیم و ویتامین D در رژیم غذایی، استعمال دخانیات، مصرف الکل و مصرف زیاد قهوه، عنوان کرد و گفت: هر چقدر که یائسگی در سنین پایین تر آغاز شود، خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می‌شود. بانوانی که یائسگی زودرس دارند (قبل از 45 سالگی) و نیز بانوانی که تخمدان هایشان در سنین پایین با جراحی برداشته شده است، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
نقش وراثت در ابتلا به پوکی استخوان ها
وی تصریح کرد: وراثت، تعیین کننده حدود 80 درصد توده استخوانی است. وجود سابقه پوکی استخوان در بستگان درجه اول (مادر، پدر، خواهر یا برادر)، احتمال ابتلای فرد به پوکی استخوان را تا دو برابر افزایش می ‌دهد.
عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان ها چیست؟
رییس اداره بیماری‌های عضلانی-اسکلتی دفتر مدیریت بیماری‌ های غیرواگیر وزارت بهداشت افزود: ابتلا به بیماری‌ های مزمن کبد و کلیه، دیابت، کم کاری و پرکاری تیرویید، اختلالات رشد، بیماری های التهابی روده، سوء جذب، بی اشتهایی عصبی، پیوند عضو، برخی بدخیمی ها و آرتریت روماتویید باعث افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان، می‌شوند.
وی با بیان اینکه افراد با وزن کمتر از 57 کیلوگرم یا توده بدنی کمتر از 20 در خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند، عنوان کرد: حداکثر توده استخوانی معمولا در دهه سوم زندگی به دست می‌آید و میزان آن به عوامل ارثی، تغذیه، فعالیت بدنی و شیوه زندگی در طول دوره رشد بستگی دارد.
دقیق ترین روش تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم استخوان هاست
وی با تاکید بر اینکه دقیق ‌ترین و اصلی‌ ترین روش تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم معدنی استخوان ها است، یادآور شد: غربالگری جهت تشخیص زودهنگام بیماران، ارزیابی شدت کاهش تراکم و پوکی استخوان، ارزیابی ریسک شکستگی، شناسایی افراد کاندید دارو درمانی، پیگیری تغییرات استخوانی در طول زمان در فرد، است.
روش های درمان پوکی استخوان
به گفته دکتر حاجی ولی زاده، درمان‌ های پوکی استخوان (استئوپروز) به دو دسته غیر دارویی شامل، دریافت کافی کلسیم و ویتامین D در رژیم غذایی، ورزش و تغییر سبک زندگی، ترک سیگار و عدم مصرف الکل، و دسته دوم، درمان‌ های دارویی شامل، دریافت مکمل ‌های کلسیم و ویتامین D، بیس فسفونات ها، کلسی تونین، تری پاراتاید، درمان های جایگزین هورمونی، رالوکسیفن و سایر داروها، است.

وی در پایان گفت: پیشگیری از پوکی استخوان نیازمند رویکردی جامع و چندجانبه است که شامل تغییرات سبک زندگی، تغذیه مناسب و فعالیت‌های بدنی منظم می‌شود. مصرف کافی کلسیم و ویتامین D، حفظ وزن بدن و انجام تمرینات قدرتی می ‌توانند از عوامل کلیدی در تقویت سلامت استخوان‌ها به شمار آیند. همچنین، آگاهی از عوامل خطر و برقراری معاینات منظم پزشکی می‌ تواند به شناسایی زودهنگام و مدیریت موثر این بیماری کمک کند.