انواع سوختگی، علائم و مراقبت های مربوط به آن را بدانیم

سوختگی در کشورمان به شدت شایع است به طوری که مردم ایران 8 برابر متوسط جهانی دچار سوختگی می شوند هر چند که همه موارد سوختگی در کشور ثبت نمی شود اما سالانه حدود 30 هزار نفر در ایران دچار سوختگی های شدید منجر به بستری می شوند و از این تعداد 3 هزار نفر نیز فوت می کنند. به همین دلیل شناخت انواع سوختگی، یادگیری اقدامات اولیه و مراقبت های پس از آن اهمیت بسیار زیادی دارد.

تماس با هر منبع حرارتی باعث ایجاد سوختگی می شود. سوختگی می تواند بر اساس شدت و مدت تماس با منبع حرارتی باعث ایجاد آسیب های مختلفی به اندام شود اما به طور کلی آسیب های ناشی از سوختگی به سه نوع درجه 1، 2 و 3 تقسیم می شود.

سوختگی درجه 1
سوختگی درجه 1 را سوختگی سطحی نیز نامند چون فقط به بیرونی ترین لایه پوست آسیب می زند و نشانه های واضح آن شامل قرمزی، التهاب جزیی یا تورم، درد و خشک و پوسته پوسته شدن پوست در زمان التیام یافتن سوختگی می شود. در این نوع سوختگی، پوست سوخته باید تمیز نگه داشته شود، با آب و صابون محل سوختگی را بشویید.

ناحیه سوخته را 20 دقیقه در آب تمیز و سرد و سپس در آب تمیز و ولرم غوطه ور کنید. این کار سبب کاهش درد خواهد شد. برای مراقبت از پوست محل سوختگی می تواند روی محل سوختگی پماد حاوی روغن ماهی(پماد سوختگی)، پماد اکسید روی و یا سیلور سولفادیازین بمالید.

سوختگی درجه 2 عمیق تر و وخیم تر از درجه 1 است چراکه آسیب دیدگی از لایه سطحی پوست فراتر رفته است. این نوع آسیب تاول زدن، قرمزی و زخم و التهاب شدید پوست را به دنبال دارد. نشانه های سوختگی درجه 2 شامل تاول، ورم و کنده شدن پوست همراه با درد شدید است.

سوختگی درجه 3
سوختگی درجه 3 شدید ترین نوع سوختگی است که با بیشترین میزان آسیب دیدگی در تمام لایه های پوست همراه است و گاهی حتی به اندام های اصلی، گردش خون و استخوانها صدمه می زند. تصور اشتباهی وجود دارد که سوختگی درجه 3 دردناک ترین نوع سوختگی است؛ اما این طور نیست. در واقع میزان آسیب دیدگی در این نوع سوختگی آن قدر دشدید و گسترده است که احتمال دارد بیمار به دلیل صدمه دیدن عصب ها هیچ دردی احساس نکند. سوختگی درجه 3 باتوجه به دلیل سوختگی باعث تغییرهای ظاهری متفاوتی در پوست از جمله سفید و مومی شدن، سوختن و تیره شدن، به رنگ قهوه ای تیره درآمدن و برآمده و چرمی شدن پوست می شود.

توصیه های خودمراقبتی در مواقع سوختگی

توصیه هایی نیز در خودمراقبتی در مواقع سوختگی مطرح است که شامل موارد زیر است:

– خونسرد باشید.
– با اورژانس 115 تماس بگیرید.
– از ایمنی صحنه مطمئن شوید، اگر صحنه امن نیست و احتمال آسیب به خودتان وجود دارد، وارد آن نشوید.
– اگر سوختگی الکتریکی است، ابتدا منبع برق را قطع کنید.
– ناحیه آسیب دیده را سرد کنید.
– بلافاصله محل آسیب دیده را به مدت حداقل 20 دقیقه زیر شیر آب، خنک کنید.
– اگر لباس فرد مصدوم داغ است یا حاوی موارد شیمیایی است آن را خارج کنید اما اگر لباس به بدن او چسبیده است، آن را جدا نکنید و پس از برش اطراف آن، لباس را خارج کنید.
– در صورت شستشوی چشم، آب را از گوشه چشم وارد کرده و طوری روی چشم بریزید که پسماند آن به چشم دیگر سرایت نکند.
– هرگونه لباس تنگ، حلقه و جواهر را در بیاورید.
– در صورت امکان، اندام آسیب دیده را برای جلوگیری از تورم، بالا نگه دارید.
– اگر اندازه محل سوختگی بیشتر از کف دست است یا در محل مفاصل، قفسه سینه یا اندام تناسلی است، باید حتما مصدوم به مرکز درمانی منتقل شود.
– اگر مصدوم احساس غش می کند او را بلافاصله به پشت بخوابانید.
– از یک پانسمان استریل و سبک استفاده کنید.
– از قرار دادن یخ به طور مستقیم روی زخم خودداری کنید.
– از روش های ابداعی و سنتی مانند زدن خمیردندان، کرم، سیب زمینی و … خودداری کنید.
– تحت هیچ عنوان تاول ها را پاره نکنید.
– بیمار را گرم نگه دارید.

زمان مراجعه به مراکز بهداشتی درمانی

مهم است که تشخیص دهید چه زمانی، یک سوختگی می تواند در خانه درمان شود و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید یا از اورژانس 115 کمک بخواهید. در موارد زیر لازم است به پزشک مراجعه کنید:

– سوختگی، ناحیه وسیعی از پوست را درگیر کرده است.
– سوختگی شامل صورت، دست ها، قفسه سینه،مفاصل، اندام های تناسلی یا کشاله ران است.
– زخم دردناک یا بدبود شده است.
– درجه حرارت بدن مصدوم بالاست و تب دارد.
– فکر می کنید مصدوم دچار سوختگی درجه سوم حتی با وسعت کم شده است.

پیگیری و مراقبت های بعدی
در هر نوع سوختگی احتمال بروز عفونت به دلیل آسیب به پوست و ورود باکتری از این راه وجود دارد. «عفونت جریان خون» نیز پیامد اکثر موارد سوختگی های شدید است که به شوک یا حتی مرگ می انجامد. به همین منظور مراقبت از زخم ناشی از سوختگی و تعویض منظم و صحیح پانسمان آن ضروری است.

یکی دیگر از مواردی که پس از سوختگی ها محسوب می شود، رژیم غذایی است. اهداف رعایت رژیم غذایی در این بیماران در درجه اول، پیشگیری از ایجاد سوء تغذیه، کمک به تامین آب و مواد کافی برای جلوگیری از ایجاد شوک و سرعت بخشیدن به بهبود زخم هاست. به همین منظور نکات تغذیه ای زیر توصیه می شود:

– مصرف حداقل 6 تا 8 لیوان آب در طول روز برای حفظ تعادل مایعات
– مصرف چربی های سالم مانند ماهی، دانه کتان و کنجد
– مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین های C، A و E مانند هویج، اسفناج، جعفری و ….

توصیه های طب ایرانی در سوختگی
طب ایرانی در خصوص سبک زندگی سالم و پیشگیری و درمان بیماری ها، راهکارهای متعددی را ارائه می دهد. بدیهی است بررسی دقیق علت هر شکایت و انتخاب بهترین راهکار با بهره گیری از دستورهای طب رایج و طب ایرانی باید مدنظر قرار گیرد. در درمان سوختگی در طب ایرانی توصیه می شود که روغن زیتون، سفیده تخم مرغ، جوش شیرین، گلاب سرد مخلوط با حنا و ژل آلوئه ورا بر روی موضع مالیده شود.  

–    برگرفته از جزوه آموزشی «سوختگی» راهنمای خودمراقبتی برای سفیران سلامت خانواده

معاونت بهداشت و دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت و سازمان اورژانس کشور