ضرورت صیانت از ابن سینا به عنوان میراث فرهنگی ملی

به گزارش وبدا، دکتر علیرضا زالی در همایش ملی ابن سینا و دانش پزشکی که با حضور دبیر شورای عالی شورای عالی انقلاب فرهنگی به همت دانشکده طب سنتی در تالار امام علی دانشگاه برگزار شد، با اشاره به ابعاد متفاوت علمی، اجتماعی و فرهنگی شخصیت بوعلی سینا، گفت: هنوز بخشهای مهمی از آراء، عقاید و دیدگاههای مهم بوعلی سینا به عنوان یک فیلسوف شهیر و طبیب ارزنده به خصوص برای نسل جوان نامکشوف است.

وی تاکید کرد: بر ما فرض است که به واکاوی مجدد شخصیت بوعلی سینا بپردازیم و با بازتحلیل مدرن و مبتنی بر شواهد و متقن، آراء و نظرات جسورانه این دانشمند شهیر ایرانی را بازنمایی کنیم.

 دکتر زالی یادآور شد: هر گونه غفلت در این زمینه ممکن است تصاویری از ابن سینا بدهد که با سایه و قابی از تحریف همراه باشد.

 رییس دانشگاه با اشاره به دلایل متمایز بودن ابن سینا در میان تمام دانشمندان ایرانی که ستارگان پرفروز سپهر تمدنی کشور هستند، گفت: آنچه باعث تمایز بوعلی سینا در میان چهره های تمدن‌ساز ایرانی و فرهنگ اسلامی است، صرفا نسخ پزشکی وی نیست، بلکه نظریات و ایده‌هایی است که بر زیست علمی وی حاکم است.

 وی با اشاره به پیشرفت و توسعه علم طب و مداخلات آن در طی سالیان متمادی به تبحر و نبوغ و دیدگاههای ابن سینا در حوزه‌های مختلف اشاره کرد و به تشریح برخی آنها پرداخت.

 دکتر زالی یادآور شد: ابن سینا در حوزه فلسفه با رعایت متانت، شکیبایی علمی و ادب ورزی آکادمیک به زبان ماهرانه و با تبحر ظریفانه موجب توسعه فلسفه شد و با یک امتزاج بسیار خجسته فضای نوافلاطونی و فلسفه اشراقی را پدید آورد. هنر وی آن است که در ساختار این تفکر فلسفی، جهان بینی اسلامی را به زیبایی گنجانده است.

 رییس دانشگاه با اشاره به حضور عرفان در زندگی علمی، اجتماعی و فردی ابن سینا از همان روزهای نونهالی افزود: بوعلی سینا معتقد است عقولی می‌تواند از فضای ادراک منطقی و فلسفی جسورانه بیرون آید که مزکا باشد وهیچ عقولی بدون استفاده از عرفان اسلامی و الهی نفس نمی تواند مزکا باشد.

 دکتر زالی با اشاره به رساله حکمت الموت بوعلی سینا و نگاه وی نسبت به مرگ گفت: ابن سینا مرگ را نیستی نمی داند بلکه آن را از جنس وجود می داند. به اعتقاد ابن سینا مرگ از جنس گذار و مرز عبور است.

رییس دانشگاه یکی از ویژگی های ابن سینا در علوم پزشکی را اصرار وی بر تغذیه کودک با شیر مادر برشمرد و برای آن 25 شرط عنوان می کند که درصورت عدم امکان تغذیه با شیر مادر بتوان از شیر دایه استفاده کرد.

 دکتر زالی به دیدگاه بوعلی سینا درباره موسیقی اشاره کرد و گفت: ابن سینا بسیار هنرمندانه و عالمانه، موسیقی را در زمره ریاضی و هندسه آورده است و از موسیقی درمانی صحبت می کند.

 وی ادامه داد: او جنبش نوزاد در گهواره وشنیدن لالایی را باعث تکامل و نمو شیرخوار می داند و معتقد است نغمه موسیقیایی لالایی مادر در رشد و تکامل ذهنی نوزاد تاثیر دارد.

 رییس دانشگاه با اشاره به رساله نبض ابن سینا گفت: در تفاسیر نبض شناسی ابن سینا نگاه علمی موسیقیایی دیده می شودو پنج بخش هارمونیک در نبض عنوان کرده که با مبانی و پرده‌های موسیقی هماهنگی دارد و ابن سینا گفته است که اگر کسی در موسیقی تبحر داشته باشد نبض شناس متبحری نیز است.

 دکتر زالی افزود: نگاه علمی به اهرم که با فیزیک مکانیک امروز همخوانی دارد در نوشته های ابن سینا دیده می شود و برای اولین بار ابن سینا الفاظ و واژگان اهرمی را به ادبیات مالی انتقال داد که بحث روز دنیاست.

 رییس دانشگاه با اشاره به نگاه ابن سینا به شهرنشینی و شهرسازی گفت: ابن سینا از مدینه عادله نام برده و معتقد است حکمران در حوزه تمدنی و شهری باید با نگاه عادلانه و عدالت ورزانه حکمرانی کند.

 وی افزود: در واقع پایه گذار تفکر حکمرانی مبتنی بر عدالت و انصاف در قالب مدینه عادله ابن سینا بوده است که جزو مباحث مدیریتی جهانی است .

 دکتر زالی با اشاره به مبرز بودن ابن سینا در حوزه پزشکی گفت: طبق بررسی های تاریخی اولی ن کسی که به معنای واقعی پنج حس انسان ( لامسه ، بویایی، شنوایی، بینایی و چشایی) را بررسی کرده ابن سینا بوده است. همچنین براساس شواهد موجود ابن سینا از پریکاردیت خبر داشته و علایم و نشانه ها و نحوه درمان آن را ذکر می کند.

 وی با اشاره به نگاه تحولی ابن سینا تاکید کرد که علم پزشکی همواره در حال پیشرفت است و نباید به دنبال راستی آزمایی همه اقدامات ابن سینا با علم امروز باشیم زیرا مسلما با گذر زمان و پیشرفتهای موجود این درمانها متحول شده اند. بلکه ابن سینا باید در قالب یک نظریه پرداز، فیلسوف، نوگرا، جسور و با نگاه مبتکرانه برای نسل جوان بازتعریف شود.

 دکتر زالی این همایش را دیباچه و حسن مطلعی برای بازشناخت ابن سینا تلقی کرد و به عنوان یک رسالت ملی و فرض غفلت شده از همگی خواست در راستای بازشناسی علمی، تحلیل به روز، متقن و مبتنی بر شواهد ابن سینا تلاش کنند و یادآور شد که شخصیت، ویژگی و ساحتهای مختلف علمی ابن سینا قابلیت بازتعریف دارد.

وی ضمن تقدیر از تمامی دست اندرکاران برگزاری این همایش بر لزوم معرفی همه دانشمندان و ذخایر ارزنده علمی تاریخی ایرانی تاکید کرد و گفت: ابن سینا با 700 سال مستولی شدن همه فضای آکادمیک در غرب، افتخار بزرگی را برای ما ایرانیان به ارمغان آورد.

در ادامه، حجت الاسلام والمسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه دانش پزشکی ابن سینا مبتنی بر پنج اصل اساسی است، اظهار کرد: بدون توجه به این اصول، نمی توان به فهمی عمیق و دقیق از طب سینوی دست یافت. این اصول عبارتند از مبانی هستی شناختی، مبانی معرفت شناختی، مبانی انسان شناختی، مبانی طبیعت شناختی و مبانی روش شناختی.

 دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در مبانی هستی شناختی، ابن سینا مانند ملاصدرا قائل به اصالت وجود است، در حالی که برخی دیگر بر اصالت ماهیت تأکید دارند. همچنین، در مبانی معرفت شناختی، ابن سینا قائل به تقسیم علم به حضوری و حصولی است و به نوعی رئالیسم معرفتی معتقد است، نه ابجکتیویسم قرون وسطایی و نه سابجکتیویسم دوران مدرن.

 وی با بیان این که استفاده از اصطلاح «طب سنتی» برای این دانش مناسب نیست و بهتر است آن را «طب ایرانی» بنامیم، ادامه داد: زیرا واژه «سنتی» ترجمه ای از «Tradition» غربی است که عقل معاد و عقل نظری را قبول دارد بنابراین مفهوم طب سنتی به درستی مفهوم دانش بومی ما را بیان نمی کند.

وی درباره مبانی انسانشناختی ابن سینا گفت: ابن سینا به دوگانگی نفس و بدن اعتقاد داشت که تأثیرات عمیقی در مباحث پزشکی او دارد. همچنین، در مبانی طبیعت شناختی، اصولی همچون عاملیت و مباشرت و تاثیرات ذاتی طبیعت بسیار حائز اهمیت است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره مبانی روش شناختی ابن سینا عنوان کرد: ابنسینا روشهای علمی خود را تا حدی از ارسطو و فلوطین به ارث برده است، اما همچنان نوآوریهای زیادی در آثار او مشاهده می شود. تحقیقی که اخیراً در موسسه حکمت و فلسفه انجام شد، نشان می دهد که الهیات شفا از متافیزیک ارسطو تأثیر گرفته، اما نوآوریهای ابن سینا نیز در این زمینه بسیار برجسته است.

 وی بیان کرد: یکی از موضوعات مورد توجه در اندیشه ابنسینا، دیدگاه خاص وی به تجربیات است. ابن سینا تجربیات را از یقینیات آورده و تفسیری خاص از آنها ارایه کرده است، به گونه ای که باید تجربیات او در طب را بر اساس نظریه های فلسفی اش دید. بحث روش شناسی او بسیار حائز اهمیت است و به نظر بنده باید توجه ویژه ای به ابداعات نظریه پردازانه فلسفی ابن سینا داشت.

 وی افزود: درست است که ابن سینا از بزرگانی چون رازی، ارسطو و جالینوس تأثیر پذیرفته و ارسطو را نیز ترجیح داده، اما با این وجود توانست یک پارادایم طبی جدید ایجاد کند. به گونه ای که نظامی عروضی نقل می کند که «اگر بقراط و جالینوس زنده می بودند، شایسته بود که در برابر این کتاب سجده کنند.» یعنی ابتکارات و نوآوری های ابن سینا به یک نظام پزشکی جامع، مبتنی بر مبانی فلسفی و طبیعت شناختی، رسید.

 دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: ابن سینا کتاب قانون را نوشت که شامل کلیات طب، ادویه مفرده، امراض اعضا، امراض عمومی بدن و ادویه مرکبه بود. او رساله های مستقلی نیز در این زمینه مانند مقاله در احکام ادویه، رساله طبیعی و غیره دارد.

وی ادامه داد: بعد از ابن سینا، پزشکان دیگری مانند اسماعیل بن حسین جورجانی، طبیب دربار قطب الدین محمد در خوارزم، ادامه دهنده راه او شد و آثاری مانند «ذخیره خوارزمشاهی» و «کاملالصناعات» را تألیف کردند.

 وی افزود: این روند به پزشکان دیگر مانند علی بن عباس مجوسی اهوازی و محمدمؤمن بن محمدزمان معروف به حکیم مومن نیز رسید که کتاب «تحفه المومنین» را تألیف کرد. در نهایت به سید محمد حسین عقیلی خراسانی شیرازی رسیدیم که آثاری چون «خلاصه الحکمه»، «ادویه مفرده»، و «قرابادین کبیر» و معالجات را نوشت که امروزه در دانشکده طب ایرانی از آنها استفاده می شود.

 حجت الاسلام و المسلمین خسروپناه بیان کرد: این سلسله از ادامه دهندگان طب سینوی نشان می دهد که آثار و روشهای ابن سینا با جدیت دنبال شده و همچنان ادامه دارد.

 وی ادامه داد: خوشبختانه در دهه های اخیر، با همت افرادی چون مرحوم دکتر اصفهانی و دکتر ولایتی، طب سینوی احیا شده و مقالات متعددی در ژورنالهای بین المللی درباره آن چاپ می شود که با متدولوژی های جدید به بررسی آثار ابن سینا پرداخته اند. بنابراین باید توجه داشت که سیر طب سینوی در بستر تکامل و تطور ادامه داشته و همچنان می تواند الهام بخش باشد.

 وی با طرح این پرسش که آیا طب سینوی را باید در بستر تاریخ علم دید یا اینکه پاسخگوی مسائل امروز ما نیز هست؟ عنوان کرد: البته که کسی منکر مقامات علمی ابن سینا نیست و برخی می گویند که او دانشمندی با دستاوردهای بین ظیری در حوزه های مختلف بود؛ اما دانش هر عالمی، از جمله ابن سینا، در بستر تاریخ معنا پیدا می کند و شاید دیگر نتوان از “قانون” برای درمانهای پزشکی مدرن استفاده کرد. این افراد می گویند طب مدرن امروز جایگاه خاص خود را دارد و باید دنبال شود.

 دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی برای مشخص شدن توجه یا عدم توجه به آثار ابن سینا پیشنهاد روش شناسی تطبیقی برای این موضوع را مطرح کرد و گفت: می توان طب ابن سینا را به صورت تطبیقی با مکاتب طبی که پیش از دوران مدرن در ایران و کشورهای اسلامی وجود داشت، بررسی کرد. همانطور که گفتم، طب ابن سینا از بقراط، جالینوس و ارسطو تأثیر گرفته، اما نوآوریهای خاصی در دیسیپلین فلسفه و هستی شناسی خود دارد که طبیعتاً بر طب او نیز تأثیر گذاشته است.

 وی اضافه کرد: ابن سینا هرچند از بزرگانی چون بقراط و جالینوس تأثیر گرفته، اما خود دارای نوآوری و خلاقیتهای فراوانی بوده است. این موضوع را می توان در یک کار تطبیقی با سایر مکاتب طبی بررسی کرد و به فهم بهتری از تأثیر ابن سینا بر طب و فلسفه رسید.

 وی گفت: گرایش های دیگری مانند فلسفه اشراقی و طب کیمیایی نیز در تاریخ پزشکی ایران تاثیرگذار بودند. اشراقی گری در دوران مغول و صفوی رونق یافت و طبیبانی مانند بهادر رازی و داود عمر ابن طاکی به دنبال ترکیب علوم خفیه و طب بودند. طب کیمیایی نیز که با استفاده از مواد معدنی و فلزات انجام می شد، به روشهای ویژه ای از جمله «کشته سازی» متکی بود و داروهایی از این نوع ترکیبات تولید می کرد. البته ابن سینا به کیمیاگری اعتقاد نداشت بنابراین باید طب سینوی را با این طب ها مقایسه کنیم.

 دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: در نهایت، چهارمین گرایش شامل طب مبتنی بر روایات دینی است که برخی از افراد آن را به عنوان «طب اسلامی» مطرح می کنند. در این روشها، از آیات و روایات برای درمان استفاده می شد. مقایسه طب سینوی با طب مدرن و سایر طب ها ضروری است. آیا با طب ابن سینا و نظریه های ابن سینا می تواند طب ابن سینا را ارتقا داد؟ اینگونه می توان به نتیجه رسید که طب سینوی در موزه بماند یا اینکه مورد استفاده اکنون هم باشد.

 وی تأکید کرد: لازم است بین المللی سازی مطالعات طب سنتی تقویت شود، خصوصاً با تصویب قانون جدید در زمینه تعاملات علمی بین المللی، میتواند فرصتی برای معرفی دستاوردهای طب سینوی باشد.

 حجت الاسلام و المسلمین خسروپناه ضمن تقدیر از دست اندرکاران این همایش ملی گفت: امیدواریم شاهد تعامل حداکثری طب ایرانی و طب جدید باشیم و چالشهای موجود به صورت همدلانه و سازنده رفع شود.

گفتنی است، همایش یکروزه ابن سینا و دانش پزشکی به همت دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، به ریاست دکتر محمود خدادوست و دبیری دکتر مژگان تن ساز و دبیر علمی دکتر فرزانه غفاری و با حضور اساتید و صاحبنظران این حوزه در تالار امام علی(ع) دانشگاه برگزار شد.