نشست تخصصی «تصادف به مثابه یک مسأله ملی» با حضور اساتید برجسته جامعه‌شناسی
نشست تخصصی «تصادف به مثابه یک مسأله ملی» صبح امروز (شنبه ۲۵ اسفندماه) در پژوهشکده فرهنگ و هنر تهران با حضور اساتید برجسته جامعه‌شناسی ایران برگزار شد.
به گزارش خبرنگار وبدا، در این نشست، اساتیدی چون دکتر تقی آزاد ارمکی، دکتر مهرداد عربستانی و دکتر فروزنده جعفرزاده پور، اثرات و تبعات تصادفات جاده‌ای را از منظر جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی مورد تحلیل قرار دادند.
این نشست به بررسی ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تصادفات جاده‌ای در ایران پرداخته و تلاش داشت راه‌حل‌هایی برای کاهش آسیب‌های ناشی از این معضل در سطح ملی ارائه دهد.
انتقاد دکتر تقی آزاد ارمکی از وضعیت تصادفات جاده‌ای و بحران زیست شهری
دکتر تقی آزاد ارمکی، استاد جامعه‌شناسی، با اشاره به تجربیات شخصی خود از تصادفات، معتقد است که کمپین‌های پیشگیری از تصادفات، زودتر از آنکه به درک عمیق مسئله برسند، وارد فاز اجرایی شده‌اند. او تأکید دارد که پیش از هر اقدامی، باید از متخصصان علوم انسانی دعوت کرد تا ابعاد اجتماعی، فرهنگی و تاریخی این بحران را واکاوی کنند.
به گفته این استاد دانشگاه، در بررسی تصادفات، اغلب افراد مقصر شناخته می‌شوند، در حالی که ریشه اصلی مشکل در ناکارآمدی سیستم حمل‌ونقل و مدیریت شهری نهفته است. او انتقاد می‌کند که پلیس و نهادهای اجرایی برای تبرئه خود، سخت‌گیری بر رانندگان را افزایش داده‌اند، اما این رویکرد، مسئله را حل نمی‌کند.
فروپاشی زیست شهری؛ حلقه مفقوده بحران تصادفات
دکتر آزاد ارمکی با اشاره به تاریخ تمدن ایرانی، از نگاه رایج به شهرها انتقاد کرده و می‌گوید: “برخلاف ادعای برخی تفکرات، ایرانیان همیشه تمدن شهری داشته‌اند، اما امروزه شهرها به حاشیه رانده شده‌اند و زندگی شهری در حال فروپاشی است. مردم از شهر فراری‌اند و این مسئله ریشه بسیاری از بحران‌های اجتماعی، از جمله تصادفات است.”
او تصادفات را به یک جنگ مستمر تشبیه کرده و می‌گوید: مردم جایی برای زندگی و آرامش در شهر ندارند، بنابراین به محض تعطیلات، از شهر فرار می‌کنند. اما این فرار نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه بحران‌های دیگری مانند حجم بالای مسافرت‌های جاده‌ای و تلفات انسانی را به همراه دارد.
دعوت به مرگ به جای زندگی؟
این جامعه‌شناس در نقد وضعیت کنونی، اشاره می‌کند که سبک زندگی مردم به گونه‌ای تغییر کرده که گویی به‌طور ناخودآگاه به استقبال مرگ می‌روند.
او می‌گوید: چاقی مفرط، بی‌خوابی‌های طولانی، رانندگی پرخطر، همه نشانه‌هایی از سبک زندگی‌ای است که انسان را به سمت نابودی سوق می‌دهد.
او معتقد است که ما باید از زندگی شهری و مفهوم شهر دفاع کنیم. سیاست‌های غلطی مانند تعطیلی سینماها، رستوران‌ها و کافه‌ها در ایام خاص، باعث تشدید این وضعیت شده است. چرا در شهرهای دیگر جهان مردم در تعطیلات در شهر می‌مانند و از امکانات فرهنگی استفاده می‌کنند، اما در ایران همه در تعطیلات از شهر فرار می‌کنند؟
انتقاد از مدیریت جاده‌ای و حمل‌ونقل عمومی
دکتر آزاد ارمکی در ادامه، با انتقاد از نهادهای مسئول به خاطر گروگان‌گیری از حمل‌ونقل عمومی و جاده ها، می‌گوید: چرا مسیرهای ایمن ساخته نمی‌شود؟ چرا مردم مجبورند با خودروهای شخصی در جاده‌های ناامن تردد کنند؟ چرا اتوبوس‌های شهری و حتی آمبولانس‌ها همچنان جزو پر آلاینده‌ترین وسایل نقلیه هستند؟
او تأکید دارد که تا زمانی که مفهوم شهر و زندگی شهری بازتعریف نشود و سیاست‌های نادرست در این زمینه خاتمه نیابد، تغییرات سطحی در قوانین راهنمایی و رانندگی یا افزایش جرایم، تأثیر قابل‌توجهی بر کاهش تصادفات نخواهد داشت.
تحلیل دکتر مهرداد عربستانی از بحران رانندگی در ایران: رانندگی، بازنمایی ناکامی‌های اجتماعی
دکتر مهرداد عربستانی، مردم شناس و استاد دانشگاه، با نگاهی جامعه‌شناختی به بحران رانندگی در ایران، معتقد است که قوانین و جریمه‌ها تنها برای مدیریت موارد انحرافی وضع می‌شوند و نمی‌توانند به‌عنوان سیاست اصلی حل مسئله در نظر گرفته شوند.
او تأکید دارد که این ابزارها باید در شرایطی به کار گرفته شوند که تمهیدات لازم برای اصلاح زیرساخت‌ها و فرهنگ رانندگی فراهم شده باشد.
رانندگی در ایران؛ از رقابت تا ستیزه‌جویی
عربستانی رفتار رانندگی ایرانیان را یک پدیده اجتماعی کلان می‌داند که دلالتی فراتر از یک کنش فردی دارد و در همین خصوص اینگونه توضیح می‌دهد: هر رفتار اجتماعی، بخشی از یک کل است و بازتابی از وضعیت کلی جامعه محسوب می‌شود. اگر رانندگی در ایران رقابتی و ستیزه‌جویانه است، باید این مسئله را در بستر گسترده‌تر اجتماعی تحلیل کنیم.
او به تناقض رفتاری ایرانیان در روابط اجتماعی و رانندگی اشاره کرده و معتقد است که دلیل این تضاد آشکار در نحوه تعاملات اجتماعی نهفته است.
این استاد برجسته دانشگاه می‌گوید: چرا ما ایرانی‌ها در زندگی روزمره و تعاملات اجتماعی، اهل تعارف و رعایت آداب هستیم، اما پشت فرمان به افرادی بی‌ملاحظه و رقابت‌جو تبدیل می‌شویم؟ پاسخ این است که در فضای اجتماعی، مجبور به رعایت پرستیژ و هنجارهای رفتاری هستیم، اما به محض نشستن پشت فرمان، احساسات پنهان خود را رها کرده و بدون نگرانی از قضاوت اجتماعی، رفتارهایی متفاوت از خود بروز می‌دهیم.
رانندگی، میدان بازپس‌گیری آزادی و هویت سرکوب‌شده
وی با استفاده از رویکرد نمادگرایانه، رانندگی در ایران را فراتر از یک رفتار روزمره دانسته و آن را به‌عنوان تجلی نوعی مقاومت اجتماعی تحلیل می‌کند:رانندگی در ایران نه بر مبنای قوانین، بلکه بر اساس واکنش‌های لحظه‌ای و مقابله‌جویی شکل گرفته است. این مسئله نشان‌دهنده آن است که خودرو، برای بسیاری از افراد، ابزاری برای بازپس‌گیری استقلال، قدرت و هویت ازدست‌رفته است.
دکتر عربستانی بر این باور است: ایرانی‌ها در میان جوامع دنیا، یکی از بالاترین میزان‌های تجربه عواطف و احساسات منفی، خصوصاً خشم را دارند. این واقعیت تکان‌دهنده است، زیرا ایران نه فقیرترین کشور جهان است و نه درگیر یک جنگ تمام‌عیار. با این حال، احساس ناکامی اجتماعی در این جامعه به‌شدت بالاست.
رانندگی؛ نمایشی از مردانگی و آزادی ازدست‌رفته
عربستانی یکی از دلایل پرخاشگری و رفتارهای پرریسک در رانندگی را جبران نوعی فقدان اجتماعی می‌داند و می‌گوید: بسیاری از افراد، مخصوصاً مردان، احساس می‌کنند که آزادی و اقتدارشان در زندگی روزمره محدود شده است. برخی این کمبود را با رانندگی جبران می‌کنند، به شکلی که خودرو برایشان به یک نماد جایگزین برای قدرت و مردانگی تبدیل می‌شود.
او تأکید دارد که رانندگی در ایران، نه صرفاً یک نیاز حمل‌ونقلی، بلکه نوعی فانتزی اجتماعی است که به افراد امکان بازنمایی تمایلات سرکوب‌شده را می‌دهد:ما با نوعی اجرای نمادین مواجهیم؛ رانندگی در ایران، صحنه‌ای برای نمایش احساسات سرکوب‌شده و بیان ناکامی‌های اجتماعی است.
راهکار چیست؟ باز کردن مسیرهای هنجاری برای تخلیه هیجانات
عربستانی معتقد است که برای کاهش رفتارهای پرخاشگرانه در رانندگی، باید راه‌های جایگزینی برای ابراز هیجانات فراهم شود: و اگر ما راه‌های هنجاری برای بیان و تخلیه این تمایلات داشتیم، بسیاری از این رفتارها در رانندگی بروز نمی‌یافت. سؤال اساسی این است که جامعه برای جوانان چه جایگزینی فراهم کرده است؟
او ضمن تأکید بر نقش کیفیت خودروها و جاده‌ها، تصریح می‌کند که این مسائل تنها بخشی از مشکل هستند و بدون اصلاحات اجتماعی و فرهنگی، نمی‌توان به بهبود پایدار در رفتار رانندگی امیدوار بود.
رانندگی، بازتابی از بحران‌های اجتماعی ایران
دکتر مهرداد عربستانی در نهایت نتیجه‌گیری می‌کند که برای اصلاح وضعیت رانندگی، باید نگاه خود را از تمرکز صرف بر قوانین و جریمه‌ها به سمت بررسی ریشه‌های اجتماعی و فرهنگی این رفتار سوق دهیم.
وی گفت: رانندگی در ایران، صرفاً یک مسئله ترافیکی نیست، بلکه بازتابی از وضعیت اجتماعی و روانی جامعه است. تا زمانی که این مسائل ریشه‌ای مورد بررسی و اصلاح قرار نگیرند، هرچقدر هم که قوانین سخت‌گیرانه‌تر شوند، تغییر چشمگیری در رفتار رانندگی ایجاد نخواهد شد.
*تصادفات جاده‌ای: آمار نگران‌کننده و ضرورت آموزش و فرهنگ‌سازی برای کاهش تلفات
دکتر فروزنده جعفرزاده پور نیز در این میزگرد با اشاره به وضعیت نگران‌کننده تصادفات جاده‌ای در کشور، اظهار داشت: تصادفات در کشور ما رتبه بالایی دارند و طبق آمارها، ۹۰ درصد از مرگ و میرهای کشور پس از سکته، به دلیل تصادفات جاده‌ای است. از این میان، ۶۰ درصد تصادفات به دلیل عوامل انسانی رخ می‌دهد.
وی افزودند: هر چهار دقیقه یک نفر انسان سالم بر اثر تصادفات فوت می‌کند و این وضعیت بسیار نگران‌کننده است. سرعت و خستگی از مهم‌ترین عوامل بروز تصادفات هستند و در واقع، به اندازه یک هواپیمای فوکر در دو روز، افراد زیادی جان خود را از دست می‌دهند. در این تصادفات، بیش از دو نفر معمولاً آسیب می‌بینند و این آسیب‌ها تا پایان عمر فرد ادامه می‌یابد.
دکتر جعفرزاده پور تأکید کردند: عوامل انسانی تأثیر زیادی در کاهش تصادفات دارند. بیش از ۷۹ درصد از افرادی که در تصادفات جاده‌ای کشته می‌شوند، مردان هستند، چرا که بیشتر رانندگان کشور مرد هستند. اما به تدریج زنان نیز وارد عرصه رانندگی شده‌اند.
او همچنین اشاره کردند: تماشای تصادفات تا فاصله ۱۰ تا ۲۰ کیلومتر از محل حادثه، تأثیر زیادی بر ذهن افراد می‌گذارد. وزارت بهداشت باید به مردم در مورد نواقص و معلولیت‌های ناشی از تصادفات اطلاع‌رسانی بیشتری انجام دهد.
دکتر جعفرزاده پور در پایان به اهمیت پویش‌های کاهش حوادث رانندگی اشاره کرده و گفت: «پویش‌های مختلفی برای کاهش تصادف ات در کشور راه‌اندازی شده است که امیدواریم نتایج مثبتی به بار بیاورد. همچنین تغییر سبک زندگی و ارتقای آموزش‌های رانندگی در سطح کشور بسیار مؤثر خواهد بود. باید سرمایه‌گذاری‌های بیشتری در این زمینه انجام شود و کشورهایی که در کاهش تصادفات موفق بوده‌اند، باید الگو قرار گیرند.
گفتنی است، افشین داورپناه، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، در نشست تخصصی «تصادف به مثابه یک مسأله ملی» که امروز در پژوهشکده فرهنگ و هنر تهران برگزار شد، به بحث درباره تصادفات جاده‌ای و پویش «نه به تصادف» پرداخت.
وی با اشاره به افزایش تصادفات در کشور، بر لزوم ارتقای آگاهی عمومی و مشارکت فعال در این پویش تأکید کرد و نقش آموزش‌های اجتماعی در کاهش حوادث جاده‌ای را مهم دانست. داورپناه همچنین از ضرورت ایجاد تغییرات فرهنگی و اجتماعی برای مقابله با این معضل سخن گفت.
دیدگاهتان را بنویسید