عدالت در سلامت، اولویت اصلی نظام بهداشت و درمان کشور

به گزارش وبدا، فرهنگستان علوم پزشکی کشور در این بیانیه با استناد به آموزه‌های دینی و اصول قانونی جمهوری اسلامی ایران، هدف خود را ارتقای وضعیت سلامت برای همه اقشار جامعه به‌ویژه گروه‌های محروم و کمتر برخوردار اعلام کرده و خواستار اصلاحات اساسی در نظام سلامت کشور و همچنین توزیع عادلانه منابع و امکانات بهداشتی است.

متن بیانیه اسفند ماه ۱۴۰۳ مجمع عمومی فرهنگستان علوم پزشکی بدین شرح است:  

عدالت در سلامت، اولویت راهبردی

امام علی علیه السلام: «العدل حیاه الاحکام؛ عدالت روح و کالبد احکام الهى است».
فهرست غرر الحکم, ج۷, ص۲۳۶.

بیان مسئله و هدف: عدالت محوری ترین ارزش‌ حاکم بر جامعه توحیدی است. سلامت از نیازهای اولیه انسان و از حقوق مهم قید شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است. عدالت در سلامت مهمترین اصل راهبردی در نظام ارائه مراقبت‌ها و خدمات سلامت است. هدف عدالت در سلامت، برخورداری آحاد مردم از وضعیت حداکثری سلامت است که با  اقداماتی نظیر “کاهش یا حذف نابرابری‌های قابل اجتناب سلامت” و “رفع محرومیت از دهک‌های پائین و کمتر برخوردار” حاصل می‌شود. عدالت ارزش محوری و ضروری نظام سلامت است که رسیدگی به آن، در اولویت همه مسائل سلامت جامعه قرار دارد و در صورت بروز هرگونه خدشه یا انحراف در مسیر اجرای آن، لازم است به سرعت برای اصلاح آن اقدام شود.  

عوامل بی‌عدالتی و منشأ نابرابری‌ها در سلامت

لازمه تحقق عدالت در سلامت توجه کافی و رسیدگی لازم به عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت است، که غفلت از آنها ریشه اصلی بی‌عدالتی است. این عوامل شامل موارد ذیل است: وضع اقتصادی (فقر، اشتغال، نوع شغل، شرایط محل کار، درآمد، وسیله تردد و نقلیه …)، سواد و تحصیلات، سواد سلامت، تکامل اوایل کودکی، مسکن و وضعیت بهداشت آن، محل سکونت  (روستا، حاشیه شهر، نقاط شهری، همسایگی…)، تغذیه (سلامت، تناسب، کیفیت، کفایت)، عوامل محیط زیست (آب آشامیدنی سالم، هوای پاک، نبودن آلودگی صوتی، دفع بهداشتی فضولات و زباله…)، امکانات ورزش همگانی، امنیت، جنگ و درگیری، موقعیت‌ افراد در جامعه، مراقبت‌ها و خدمات سلامت با رعایت کرامت انسانی، استرس‌ها و ناملایمات و سلامت روان، سلامت اجتماعی، اعتقادات مذهبی و سلامت معنوی اسلامی، رفتارها و روابط بین المللی و نظایر آنها. در کنار این عوامل زیاده خواهی بعضی صاحبان نفوذ و عدم احساس مسئولیت آنان در مقابل مشکلات سلامت محرومان جامعه و حقوق آنان که از موجبات ریشه‌ای نابرابری‌ها در سلامت است، باید پیشگیری و رسیدگی و برخورد شود. لازمه پرداختن به عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، آگاهی و اشراف بر اهمیت و نقش آنها و امکان برقراری همکاری های بین بخشی جهت اصلاح آنها است.

ارتقای سواد سلامت جامعه، آگاهی مردم از حقوق خود و خانواده و مسئولیت متقابل آنان، می تواند در ترویج و افزایش مشارکت جامعه در شناسایی نیازهای سلامت، برنامه ریزی، اجرا و نظارت بر آن نقش مهمی ایفا کند. به‌ کار‌ نبستن سیاست‌های کلی سلامت، به ویژه فرازهای مرتبط با عدالت؛ به ویژه در مورد روزآمد نمودن و تکمیل شبکه بهداشتی درمانی و ادغام آموزش و پژوهش در مراقبت ها و خدمات سلامت؛ بی توجهی نسبت به دستورات اسلام در مورد محرومان؛ غفلت از سلامت روان و سلامت معنوی اسلامی؛ عدم اجرای طرح ژنریک و نظام ملی دارویی کشور؛‌ اولویت ندادن به ارتقای سلامت و پیشگیری از عوامل خطر بیماریها؛ در زمره دیگر علل نابرابری‌های سلامت در جامعه محسوب می‌شوند.

راهبردهای عدالت در سلامت

تعهد سیاسی کامل برای رفع بی‌عدالتی و اهتمام به اجرای کامل ضوابط قانونی و شرعی در زمینه عدالت؛

روزآمدی، بازسازی، تعمیم و گسترش شبکه بهداشتی درمانی کشور و تعمیق و تکمیل ادغام آموزش و پژوهش در مراقبت ها و خدمات؛

توجه کامل و رسیدگی به عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت؛

توزیع عادلانه منابع و امکانات کشور با التزام به حمایت ویژه از محرومان و مناطق محروم و کمتر برخوردار؛

توانمند ساختن مردم با ارتقای فرهنگ و سواد سلامت و مشارکت دادن ساختارمند آنها در تأمین، حفظ و ارتقای سلامت خود، خانواده و جامعه؛

اصلاح نظام دارویی کشور و بازگشت کامل به طرح ژنریک و نظام دارویی ملی و جلوگیری از سوء استفاده تحت عنوان برند ژنریک یا هر عنوان دیگر در داخل کشور؛

توجه جدی به ابعاد مورد غفلت قرار گرفته سلامت، به ویژه سلامت معنوی اسلامی و سلامت روان؛

به‌کارگیری اصول مراقبت‌های اولیه سلامت از‌جمله تکنولوژی مناسب، مشارکت مردم و همکاری بین‌بخشی همراه با شاخص‌های حساس به عدالت، معتبر، عملی، و به روز؛

اقدامات

اجرای همه‌جانبه سیاست‌های کلی سلامت و علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری، به ویژه ادغام آموزش و پژوهش در مراقبت‌ها و خدمات سلامت و بازسازی، تعمیم و ارتقای شبکه بهداشتی درمانی و اولویت ارتقای سلامت و پیشگیری از عوامل خطر بیماریها؛

اجرای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی در امور مرتبط با سلامت با تأکید بر پوشش همگانی بیمه و تقویت جایگاه و شأن سازمان‌های بیمه‌گر و توانمند کردن کامل آنها؛

جلب همکاری‌های بین بخشی برای اصلاح وضعیت عوامل اجتماعی سلامت؛

حمایت ویژه از اقشار محروم (دهک های پائین اقتصادی) در امور معیشتی و سلامت با حذف یارانه سه دهک بالای جمعیت و اختصاص آن به سه دهک پائین؛

مبارزه جدی با هرگونه فساد و تعارض منافع در نظام سلامت از طریق نظارت و ارزیابی شفاف و کارآمد بر تامین، تولید و توزیع عادلانه واکسن‌ها، داروها، محصولات و فرآورده‌های غذایی و بهداشتی ایمن و تجهیزات پزشکی؛

مشارکت جامعه و جلب حمایت سازمان های مردم نهاد و خیرین سلامت و جهت دادن هر چه بیشتر آنها به فعالیت در زمینه ارتقای سلامت همه جانبه و پیشگیری از بیماریهای واگیر و غیرواگیر؛

ایجاد فرماندهی واحد با اختیارات کامل در سازمان غذا و دارو به‌منظور پاسخگویی به تمامی مشکلات حوزه دارویی در کشور؛

رصد کلان وضعیت عدالت در سلامت بر اساس شاخص‌ها در فواصل یکساله و پنج ساله؛